شمر هم برای امامش اشک می ریزد

«تعزیه» اثر نمایشی خاص ایرانیان است که درصد تأثیرگذاری آن بر مخاطب، از ویژگی‌های بارز این هنر مردمی به شمار می‌آید و بسیاری از صاحب نظران تئاتر غربی را شگفت زده کرده است. تعزیه همواره در تقابل دو گروه شر و خیر شکل می‌گیرد و هیچ گاه بدون شر نمی‌تواند روایت تأثیرگذار واقعه عاشورا را به خوبی به نمایش بگذارد و مردم همیشه از برخورد شنیع اشقیاخوانان، بیشتر از منولوگ اولیاخوانان تحت تأثیر قرار می‌گیرند، بنابراین اشقیاخوانان تعزیه‌های عاشورایی و در راسشان شمرخوانان از جایگاه خاصی در شکل گیری یک اثر تعزیه برخوردارند، اما به دلیل منفور بودن این کاراکتر، همیشه تعزیه‌ها با مشکل کمبود شمرخوان مواجه بوده است.

یکی از دلایلی که هنرمندان این نقش را کمتر بازی می‌کنند، عواقب اجتماعی است که نقش پوش شمر در طول یک سال با آن روبه رو خواهد بود.

در آثار سینمایی، تلویزیونی و تئاتری بسیاری دیده ایم که مردم یک شهر و به خصوص یک روستا، چه بلا‌هایی بر سر شمرخوان تعزیه دیارشان درآورده اند و حتی شمرخوانی از ترس نفرین‌های مادر و نیز تهدید‌های جدایی همسرش، تعزیه خوانان را تنها گذاشته و تعزیه را ناتمام رها کرده است. باور‌های مردم برگرفته از واقعه جانگداز عاشورا و تحت تأثیر این واقعه بوده است نه چیز دیگر.

تعزیه، یک نمایش مردمی است؛ یعنی بدون مردم و باورهایشان شکل نمی‌گیرد. آنچه میان نمایشگر و تماشاگر تعزیه رقم می‌خورد، باور‌های عاشورایی است که اولیاخوانان و اشقیاخوانان، باهم به مخاطبشان هدیه می‌کنند، بنا بر همین باور‌های مردمی است که شمر بعد از پایان اجرا‌های تعزیه و حتی بعد از ماه‌های محرم و صفر، همواره منفور است و جایگاهی در بین مردم ندارد.

مردم آن چنان در روایت‌های صادقانه و درگیر نشانه‌های این هنر اسلامی ایرانی، ذوب می‌شوند که فقط روایت جانسوز عاشورا و جنایات شمر در یادشان می‌ماند نه شمرپوش که شاید هم محلی و هم دیارشان باشد و حتی سال‌ها با او زندگی کرده باشند.

در میدان جنگ و کارزار تعزیه عاشورایی که همگان از مردم گرفته تا اولیاخوانان برای مظلومیت امام حسین (ع)، خاندان و یاران وفادارش اشک می‌ریزند و ضجه می‌زنند، یک نفر باید اشکش را فروخورد و نقش بازی کند؛ نقشی که دوستش ندارد و فقط برای برپایی تعزیه حسینی، سرخ پوش این هنر قدسی می‌شود.

بی تردید کسانی که نقش اشقیا را بازی می‌کنند، از مردمی که نمایش را می‌بینند، بیشتر تحت تأثیر واقعه و نوع روایت قرار می‌گیرند. شمرپوشان باید در نمایش بخندند و نعره شادانه بزنند، ولی شمرپوش تعزیه هم آدمی از جنس مردم کوچه و بازار و از دوستداران و عشاق آقا اباعبدا... الحسین (ع) است و حتی در همان زمان به شهادت رساندن سالار شهیدان در نمایش، نمی‌تواند بر احساساتش غلبه کند و اشک می‌ریزد.

اگر شمرخوان در زمان نمایش گریه نکند، وقتی تعزیه به پایان رسید، در خلوتش، تعزیه برپا و گریه را آغاز می‌کند.... و این است هنر ناب ایرانی تعزیه که حتی شمر هم برای امام و مظلومیتش اشک می‌ریزد.